به گزارش راوی شیراز، یکی از رفتارهای شایع در چنین موقعیت‌هایی، گرایش افراد به گفت‌وگو با دیگران و استفاده از طنز و شوخ‌طبعی است. این رفتارها، هرچند در نگاه نخست ممکن است ساده یا غیرجدی به نظر برسند، از منظر روان‌شناسی اجتماعی ریشه در مکانیسم‌های پیچیده و سازگارانه‌ای دارند که به حفظ سلامت روان کمک می‌کنند.
بر اساس پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی و علوم رفتاری، انسان در مواجهه با تهدیدهای شدید محیطی، نظیر اخبار جنگ یا فجایع انسانی، از راهبردهای مقابله‌ای سازگارانه (Adaptive Coping Strategies) برای حفظ تعادل روانی خود بهره می‌گیرد. دو راهبرد کلیدی در این زمینه عبارت‌اند از:
گفت‌وگو و تعامل اجتماعی تخلیه هیجانی Emotional Catharsis
گفت‌وگو درباره بحران‌ها امکان تخلیه احساسات منفی را فراهم می‌کند و فشار روانی را کاهش می‌دهد. این فرآیند به بازسازی حس امنیت درونی کمک می‌کند.
تقویت پیوند اجتماعی: (Social Cohesion) ارتباط با دیگران، احساس همدلی و همبستگی را تقویت کرده و از انزوا و ناتوانی روانی جلوگیری می‌کند.
شواهد علمی: مطالعات نشان می‌دهند افرادی که در شرایط بحرانی به تعاملات اجتماعی ادامه می‌دهند، تاب‌آوری بیشتری از خود نشان داده و کمتر به اختلالات روانی نظیر افسردگی یا اضطراب مزمن مبتلا می‌شوند.
بهره‌گیری از طنز و شوخ‌طبعی
مکانیسم دفاعی پیشرفته: بر اساس نظریه فروید، طنز یکی از بالغ‌ترین مکانیسم‌های دفاعی روان‌شناختی است که به مدیریت استرس و اضطراب کمک می‌کند.
کارکرد فرهنگی: در بسیاری از جوامع، از جمله فرهنگ ایرانی، طنز، چه به شکل لطیفه‌های روزمره و چه طنز سیاه، به‌عنوان ابزاری برای کاهش بار عاطفی بحران و بازگرداندن حس کنترل بر شرایط عمل می‌کند.
فاصله‌گذاری روانی: طنز با ایجاد فاصله‌ای ذهنی بین فرد و رویدادهای ناگوار، از فروپاشی عاطفی جلوگیری کرده و زمینه‌ساز تفکر خلاق و رفتارهای انطباقی می‌شود.
زیاده روی طنز در بحران ممنوع
با وجود فواید گفت‌وگو و طنز، تعادل در استفاده از این مکانیسم‌ها حیاتی است. استفاده بیش‌ازحد یا نادرست از طنز می‌تواند به انکار واقعیت، بی‌تفاوتی نسبت به رنج جمعی یا سرکوب احساسات منجر شود. این امر ممکن است پیامدهای منفی نظیر بی‌حسی عاطفی یا بروز خشم پنهان را به دنبال داشته باشد. از این رو، حفظ تعادل بین پذیرش واقعیت، بیان احساسات و بهره‌گیری از طنز به‌عنوان ابزاری برای تاب‌آوری ضروری است.
در پایان لازم است بدانیم در شرایط بحرانی، رفتارهایی نظیر گفت‌وگوهای صمیمانه، شوخ‌طبعی، نگارش محتوای طنزآمیز یا مشارکت در بحث‌های غیررسمی، نه نشانه بی‌توجهی یا بی‌خیالی، بلکه تلاشی طبیعی و سالم برای حفظ سلامت روان، تقویت تاب‌آوری و حفظ پیوندهای اجتماعی هستند. جوامعی که فضایی برای بیان آزاد احساسات و خلاقیت‌های طنزآمیز فراهم می‌کنند، در برابر بحران‌ها مقاوم‌تر و منعطف‌تر عمل خواهند کرد. تشویق به گفت‌وگوهای سازنده و استفاده آگاهانه از طنز می‌تواند به‌عنوان راهبردی مؤثر در مدیریت بحران‌های روانی و اجتماعی مورد توجه قرار گیرد به شرطی که زیاده روی نگردد.
یادداشت از مسعود منیعاتی رئیس انجمن دوستداران میراث فرهنگی استان فارس
ثبت دیدگاه